خدا دلم هوس آغوشت را کرده

ماه رمضان یکی از ماه‌های قمری است که برای مسلمانان دارای اهمیت بسیاری است. پرهیز از غذا خوردن در طول روز، شاخصه اصلی این ماه است. در ایران به دلیل وجود اقوام مختلف در سراسر کشور و داشتن سنت‌های محلی متنوع در این ماه، غذاهای مختلفی تدارک دیده می‌شود که هر یک دارای طعم، مزه، شکل و رنگ‌های متفاوت هستند. نگاهی به آداب و رسوم اقوام مختلف ایران نشان می‌دهد که سنت‌های غذایی اقوام در ماه رمضان در گوشه و کنار ایران به صورت مجزا تصویری زیبا را می‌آفریند. شاید بسیاری از ایرانی‌ها هنوز هم از وجود این سنت‌های زیبای غذایی در ماه رمضان بی‌اطلاع باشند. بسیاری از کشورهای مسلمان از تنوع غذایی خود در این ماه در زمینه گردشگری بهره می‌برند. ایران نیز می‌تواند از این سنت‌های غذایی خود که جزو جنبه‌های غنی فرهنگ محلی هستند، در ماه رمضان استفاده کند و آن را به گردشگران معرفی کند.

این سنت‌های غذایی در اکثر شهرهای ایران وجود دارد، طبیعی است که غذاهای هر منطقه از ایران بر اساس اقلیم، آداب بومی، مواد غذایی و محصولات پرورشی همان منطقه بنیاد گذاشته شده و به مرور به عنوان سنت‌های این مناطق جا افتاده و شناخته شده‌اند. در این نوشتار به برخی از نان‌های محلی شیرین و غذاهای رنگانگ محلی در برخی نقاط ایران اشاره می‌شود.

شیرآش

از غذاهای محلی ماه رمضان در مازندران می‌توان به قماق، ترش او و شیرآش اشاره کرد. این غذاها هر سه با برنج یا آرد آن درست می‌شوند و همین می‌تواند نشان دهد که اکثر غذاهای محلی اقوام ایرانی بر اساس اقلیم و محصولات منطقه خود تدارک دیده می‌شوند.

باقلاقاتوق و رشته خوشکار

رشت یکی از شهرهای خلاق و پرتنوع در زمینه پخت غذا است، به طوری که از لحاظ خلاقیت در زمینه غذایی در یونسکو نیز مطرح شده است. بیشترین غذاهایی که در گیلان در ماه رمضان پخت می‌شوند، خورش‌های محلی هستند که معمولا دارای طعم‌های خوشمزه و ترش هستند. مهم‌ترین این خورش‌ها ترش تره و باقلاقاتوق هستند که بیشتر در سفره‌های سحر این مردم دیده می‌شوند. غذاهای سنتی که در گیلان بر سر سفره افطار گذاشته می‌شوند بیشتر آش‌ها، کوکو و فرنی هستند. از ویژگی‌های خاصی که استان گیلان دارد، سرو غذاهای سنتی در رستوران‌های آن است. یکی از غذاهایی که در ماه رمضان خیلی راحت در گیلان قابل دسترس است، رشته خوشکار است که به راحتی در اختیار مسافران و گردشگران قرار داده می‌شود.

باقلاقاتق

فرنی

«ترک» و «فرنی» جزو غذاهایی است که در  گرگان در ماه رمضان مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این منطقه مسقطی، سوپ و نان‌های روغنی نیز مورد استفاده مردم قرار می‌گیرد.

 آش دوغ، فرنی و مربای گل سرخ

تبریز، اردبیل و شهرهای ترک‌نشین شمال غرب ایران نیز دارای غذاهای سنتی خاص خود در ماه رمضان هستند. شیربرنج، فرنی و هلیم، دلمه و کتلت پای ثابت سفره‌های افطار این دو شهر است. برخی از این غذاها را به عنوان غذاهای محلی این دو شهر در میدان‌های شهر می‌توان دید. در میدان مرکزی اردبیل حلوای سیاه به عنوان غذای محلی ماه رمضان به مردم شهر و مسافران عرضه می‌شود. 

برساق و کولیره کردستان

یکی از نان‌های معروفی که در ماه رمضان در سنندج پخته می‌شود، نان برساق است. این نان در گذشته دارای اهمیت بیشتری بود و پخت آن در کردستان  رایج بود. امروزه نان برساق و نان‌های تاوه‌ای کردستان به روستاها محدود شده و بیشتر در نمایشگاه‌های قومی این استان عرضه می‌شود. هلیم یکی از غذاهای معروف بر سر سفره افطاری اهالی کردستان است. اما از غذاهای مخصوص اهالی کردستان در ماه رمضان می‌توان به «کولیره» اشاره کرد که در روزهای خاصی از ماه رمضان پخته می‌شود. در کردستان در روز عید فطر نیز نانی خاص با نام «نان جشن» پخته می‌شود و در میان روزه‌داران پخش می‌شود.

 بژی‌برساق و حریصه

ایلام یکی دیگر از شهرهای کشور به شهر حریصه (هلیم) مشهور است. هلیم را در ماه رمضان می‌توان در تمام مغازه‌های ایلام برای افطار روزه‌داران مشاهده کرد. مردم ایلام به حلیم دیدگاهی متبرکانه دارند و خوردن آن در افطاری جزو فرهنگ خاص آن‌ها محسوب می‌شود. بژی برساق از مهم‌ترین شیرینی‌های سنتی ایلام است که در ماه رمضان پخت می‌شود و مورد استفاده مردم در افطار و سحر است.

بژی برساق

حریصه

آش عباسعلی

آش عباسعلی از غذاهای سنتی کرمانشاه است که در این منطقه برای افطار پخت می‌شود و طرفداران بسیاری دارد. این غذا ترکیبی از گوشت و غلات و حبوبات است که با پیاز داغ نیز تزیین می‌شود. یکی دیگر از مواد غذایی پرمصرف در ماه رمضان در کرمانشاه روغن حیوانی کرمانشاهی است که مردم منطقه اعتقاد دارند استفاده از آن در غذاهای سحری سبب می‌شود که روزه‌داران احساس گرسنگی کمتری کنند. خاصیت مقوی بودن این روغن سب شده در دیگر نقاط ایران نیز در غذاهای سحری از روغن کرمانشاهی استفاده شود.

حلوازرده

غذاهایی که در همدان در ماه رمضان استفاده می‌شود، نان کماج معروف و حلوازرده رنگین مخصوص این شهر است. در این شهر غذاهای دیگری مثل انگشت‌پیچ و نان روغنی در ماه رمضان پخت می‌شود.

دیماج

مردم قزوین در ماه رمضان غذاهای خاص خود مثل انواع آش و دیگر غذاها را پخت و صرف می‌کنند. اما معروف‌ترین غذای قزوین در ماه رمضان دیماج است که در کنار دیگر غذاها بر سر سفره افطار، مورد استفاده قرار می‌گیرد و مخصوص این شهر است.

لرزان

لرزان از غذاهای معروف دامغان و شاهرود است که ماده اصلی آن را نشاسته تشکیل می‌دهد و بیشتر در ماه رمضان در این شهرها پخت می شود. لرزان در رستوران‌های شهر پخت و سرو نمی‌شود و تنها می‌توان آن را در خانه‌های اهالی این شهرها جستجو کرد.

لگیمات و فلافل

اهواز نیز نیز مانند سایرشهرهای ایران در ماه رمضان، غذاهای مخصوص خود را دارد. عرب‌های خوزستان سمبوسه، هریس و تشریه، و محلبی را به عنوان غذای افطار پخت می‌کنند. سمبوسه را همیشه می‌توان در هر کوی و برزن استان خوزستان مشاهده کرد. اما غذای مطرح در ماه رمضان که محلی این منطقه است «لگیمات» است که نوعی شیرینی شبیه زولبیا و بامیه است که با قهوه تلخ صرف می‌شود. این شیرینی بیشتر در بازارهای عربی اهواز و سایر شهرهای خوزستان عرضه می‌شود. فلافل و بامیه را به طور رایج می‌توان جزو غذاهای افطاری این منطقه به حساب آورد.

نان تموشی  و قلیه‌ماهی 

در بندرعباس نیز نان‌های محلی و انواع شیرینی پخت می‌شود. نان ریخته را می‌توان یکی از نان های مهم در استان هرمزگان دانست. خرما روغنی، آش‌های محلی، هلیم و حریصه و قلیه‌ماهی مهم‌ترین غذاهای مردم این شهر در ماه رمضان است. نان تموشی (توی مشتی) یکی دیگر از نان‌های خوش طعم و سنتی اهالی هرمزگان است که بسیار مورد توجه توریست‌های این منطقه است.

آش شله‌قلمکار

از غذاهای سنتی اصفهان بر سر سفره افطار می‌توان به آش شله‌قلمکار، حلیم بادمجان، شله‌زرد و اشاره کرد. که معروف‌ترین آن‌ها همان آش شله‌قلمکار است. دیزی تنوری و خورش چغندر نیز از غذاهای رایج در سفره‌های سحر و افطار مردم کاشان است.

آش بی بی سه‌شنبه

در اراک و دیگر شهرهای استان مرکزی نیز نان فطیر، آش بی‌بی سه شنبه، حلیم و ترحلوا را می‌توان از غذاهایی نامید که در ماه رمضان به صورت سنتی پخت می‌شوند.

 ترحلوا و آش سبزی

در جای‌جای استان فارس نیز غذاهای محلی بسیاری در ماه رمضان پخته و مورد استفاده قرار می‌گیرد. در شیراز نیز که از شهرهای سنتی ایران محسوب می‌شود غذاهای متنوع بسیاری بر سر سفره‌های افطار دیده می‌شود. کلم‌پلو شیرازی و آش‌سبزی شیراز از متداول‌ترین افطاری‌های شیرازی‌ها است؛ ترحلوای شیراز نیز که معمولا برای افطار سرو می‌شود، یکی از دسرهای پرطرفدار این منطقه است. یکی از غذاهای معروفی که در استان فارس و در شهر کازرون بر سر سفره‌های افطار دیده می‌شود، آش کازرونی است.

آش سبزی شیرازی

ترحلوا

آش رشته و کاکولی

در شهرکرد نیز انواع آش و سوپ و غذاهای مختلف برای افطاری ماه رمضان استفاده می‌شود. آش رشته و هلیم از جمله غذاهای ماه رمضان در این منطقه هستند. کباب بختیاری از غذاهای سنتی و مخصوص است که در گذشته بیشتر بر سر سفره‌های افطاری در منازل این منطقه دیده می‌شد. مهم‌ترین نانی که در این منطقه در ماه رمضان پخت می‌شود، نانی شیرین با عنوان «کاکولی» است که جنبه‌ای متبرکانه دارد و در گذشته پخت شده و بین روزه‌داران تقسیم می‌شد. در برخی جاهای استان، این نان در روزهای ۲۷ام ماه رمضان پخته و تقسیم می‌شد.

این سنت امروزه در برخی روستاها به مقدار کم رایج است. امروزه این نان بیشتر در نمایشگاه‌های محلی این منطقه ارایه می‌شود.

آش رشته

نان کاکولی

آش بت ماش

زاهدان دارای غذاهای محلی بسیاری است که مطابق با آداب و رسوم و اقلیم منطقه هستند. اما از مهم‌ترین غذاهایی که در ماه رمضان در این استان پخت می‌شود، «بت ماش» را می‌توان نام برد که از برنج، روغن و ماش تشکیل شده است و معمولا با ترشی سرو می‌شود و برای افطار در این منطقه و برخی دیگر از شهرهای استان سیستان و بلوچستان استفاده می‌شود.

آش بلغورشیر

از غذاهایی که در ماه رمضان به عنوان پیش‌غذایی معروف در سفره‌های افطاری مشهد و شهرهای دیگر این منطقه، دیده می‌شود آش بلغور شیر است. شله‌مشهدی و دیزی از دیگر غذاهای مشهد در ماه رمضان است.

خرما

سرانجام، یکی از خوراکی‌هایی که تقریبا بر سفره های افطاری حضوری پررنگ دارد خرما و رطب است. اگرچه این خوراکی لذیذ محصول شهرهای جنوبی کشور است، اما به دلیل داشتن قند طبیعی و انرژی‌زا بودن جای خود را بر سر سفره تمامی ایرانیان باز کرده و همنشین تمامی سفره‌های افطاری است.این خوراکی برای مسلمانان جنبه‌های متبرکانه نیز دارد و در ماه رمضان به عنوان نذری نیز پخش می‌شود.

طبیعی است که ذکر کردن سنت‌ها و غذاهای محلی تمامی شهرهای ایران در یک مطلب نمی‌گنجد، از این‌رو در این نوشتار به بخشی از معروف‌ترین غذاهای سنتی و محلی جاهای مختلف ایران اشاره شده است. اقوام ایرانی در سراسر ایران دارای سنت‌ها و غذاهای محلی بسیاری هستند. این جنبه غنی و متنوع از فرهنگ غذایی محلی اقوام ایرانی در ماه رمضان برای بسیاری از گردشگران جذاب و محل توجه است.